Szkoła Podstawowa nr 4 im. Powstańców Styczniowych

Artykuł Joanny Ratajczak

Źródło: https://edukator.ore.edu.pl/system-doradztwa-zawodowego-w-polsce-na-tle-innych-krajow-ue/

Różnice występują przede wszystkim w strukturze i jakości usług. Unia nie narzuca państwom członkowskim jednego modelu doradztwa. Wskazuje jednak na szereg korzyści, jakie mogą odnieść młodzi ludzie, którzy z tego typu wsparcia korzystają. Są to m.in.: złagodzenie startu zawodowego, zmniejszenie dystansu pomiędzy podażą siły roboczej a wymaganiami rynku pracy, wzmocnienie motywacji i podwyższenie kwalifikacji zawodowych (Koryzma-Wasilewa, Zając, http://www.edukator.org.pl, dostęp 15.02.2014). Różny jest też status i nazewnictwo doradców zawodowych. W Danii jest to nauczyciel doradca (teacher counsellor), w Niemczech i Luksemburgu – nauczyciel doradca zawodowy (guidance teacher), w Grecji i Holandii – nauczyciel kariery (career teacher), w Irlandii i Hiszpanii doradca zawodowy (guidance counsellor), a w Wielkiej Brytanii następuje rozróżnienie na nauczycieli kariery i doradców kariery (career teacher i career counsellor) (Paszkowska-Rogacz, 2001: 13). Być może wydaje się to nieistotne, w praktyce określa jednak charakter doradztwa w danym kraju i zakres działań, które podejmują osoby zajmujące się poradnictwem zawodowym.

Doradztwo zawodowe w szkołach prowadzone jest w wielu krajach Unii Europejskiej – Austrii, Danii, Estonii, Finlandii, Grecji, Holandii, Irlandii, Islandii, na Cyprze, Malcie Węgrzech, Niemczech, w Czechach, Portugalii, Słowacji, Słowenii, Szwecji i w Wielkiej Brytanii.

Na szczególną uwagę zasługuje jednak tylko kilka z tych krajów, gdzie cały system doradczy jest naprawdę dobrze rozwinięty.

SZWECJA

I tak na przykład w Szwecji na szkoły nałożony został obowiązek świadczenia poradnictwa zawodowego i edukacyjnego. Nie przewidziano jednak żadnych lekcji dodatkowych. Pracujący w szkołach doradcy prowadzą lekcje informacyjne, szczególnie w okresach, w których uczniowie muszą dokonać wyborów zawodowych. Większe szkoły zazwyczaj zatrudniają doradców zawodowych na stałe. Jeden doradca przypada średnio na pięciuset uczniów w szkołach samorządowych i na tysiąc uczniów w szkołach prywatnych.

SŁOWENIA

Również w każdej szkole słoweńskiej zatrudniony jest co najmniej jeden doradca świadczący usługi na rzecz uczniów z zakresu poradnictwa osobistego, społecznego i zawodowego. Pracują oni z uczniami indywidualnie oraz podczas zajęć grupowych.

MALTA

W szkołach maltańskich zatrudnieni są zarówno tzw. nauczyciele poradnictwa, jak i doradcy zawodowi. Jeden z nich przypada średnio na pięciuset uczniów. Nauczyciele poradnictwa poświęcają połowę swego czasu na nauczanie własnego przedmiotu, a resztę na udzielanie porad grupowych i indywidualnych. Ich zadaniem jest pomoc w podejmowaniu decyzji edukacyjnych w ważnych mementach, zwłaszcza w czasie ostatnich lat szkoły średniej. Szkolni doradcy zawodowi prowadzą indywidualne sesje rozwojowe, czasem obejmujące całe rodziny. Do ich zadań należy też przygotowanie do pracy nauczycieli poradnictwa. Prowadzą szkolenia i udzielają porad uczniom, rodzicom i nauczycielom.

WĘGRY

Na Węgrzech wprowadzono osobny obowiązkowy przedmiot „poradnictwo zawodowe” dla uczniów w wieku 13-14 lat. Oprócz tego doradca zawodowy lub wychowawca klasy przeprowadza indywidualne spotkania z uczniami, trwające godzinę tygodniowo, które mają na celu pomoc w wyborze ścieżki edukacyjnej i szkoleń oraz kariery zawodowej. Poradnictwo zawodowe zostało w systemie szkolnym ujęte na wszystkich etapach kształcenia. Przeprowadzane są też kursy z zakresu zawodoznawstwa. Wprowadzono obowiązkowy przedmiot „wiedza o przedsiębiorczości”, a młodzież ze szkół zawodowych uczestniczy w programie orientacji zawodowej, który obejmuje również praktyki zawodowe i zajęcia z zakresu planowania ścieżki kariery.

CZECHY

W Czechach szkoły mogą włączać treści związane z doradztwem zawodowym do innych przedmiotów, np. wychowania obywatelskiego. Jednak w 25% szkół jest ono prowadzone w ramach osobnego przedmiotu. W ostatnich trzech latach edukacji poradnictwo zawodowe to sześćdziesiąt lekcji po 45 minut rocznie. Szkoły zobowiązane są do zapewnienia usług poradnictwa. Zatrudnieni są doradcy edukacyjni, których rolą jest udzielanie uczniom wskazówek odnoszących się do wyboru ścieżki edukacyjnej i zawodowej oraz identyfikacja uczniów zdolnych lub ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Służą oni też swoją pomocą innym nauczycielom i rodzicom. Nakład ich pracy poświęcony na nauczanie innych przedmiotów zmniejszony został w ostatnich latach do pięciu godzin tygodniowo, dzięki czemu resztę czasu mogą poświecić na realizację zadań z zakresu doradztwa zawodowego.

SŁOWACJA

W szkołach słowackich uczniowie mają do wyboru dwa przedmioty opcjonalne – wprowadzenie do świata pracy i firmę szkoleniową. To w ramach tych zajęć realizowane są treści z zakresu poradnictwa zawodowego. We wszystkich szkołach podstawowych oraz ogólnokształcących i zawodowych zatrudnieni są nauczyciele, tzw. doradcy wychowawczy (sł. výchovný poradca), którzy zajmują się orientacją zawodową uczniów.

FINLANDIA

W Finlandii uczniowie w wieku 14-16 lat mają 76 godzin zajęć rocznie z doradztwa zawodowego. Obejmują one analizę umiejętności, wiadomości dotyczące specyfiki poszczególnych zawodów oraz rynku pracy. Cały program poradnictwa zawodowego zintegrowany jest z procesem nauczania. Młodzi Finowie w szkole uczęszczają na obowiązkowy, oddzielny przedmiot (fin. oppilaanohjaus) w wymiarze dwóch godzin tygodniowo. Doradcy wchodzą w skład grona pedagogicznego. Zajmują się poradnictwem grupowym i indywidualnym. Warto w tym miejscu wspomnieć, iż bezrobocie wśród młodych Finów w wieku 25-29 lat wynosi 8,7%. (Poradnictwo zawodowe w kształceniu obowiązkowym w Europie, 2010: 61-63; Grabek, 2013, http://www.rp.pl, dostęp 10.09.2013).

HOLANDIA

Z kolei w Holandii treści związane z orientacją zawodową wprowadzone zostały do różnych przedmiotów szkolnych, choć w niektórych szkołach traktowane są jako osobny przedmiot. Za doradztwo zawodowe odpowiadają wcześniej przeszkoleni wychowawcy klas (dużą uwagę zwraca się na merytoryczne przygotowanie nauczycieli podczas studiów do pełnienia roli doradcy zawodu), których wspierają nauczyciele kariery. Każdemu uczniowi przypisany zostaje opiekun, który pomaga mu rozwiązywać problemy i podejmować najtrudniejsze decyzje, a w razie potrzeby kontaktuje go z nauczycielem kariery (Studzińska, 2010: 21).

WIELKA BRYTANIA

W Wielkiej Brytanii praca doradcza obejmuje codzienne spotkania z wychowawcą. Realizowane są specjalne programy „Planowanie działania” i „Rejestracja osiągnięć”. Podczas indywidualnych spotkań z uczniami mają oni możliwość zaplanowania swoich celów zawodowych. W programach poszczególnych przedmiotów przewidziano tematy związane z planowaniem kariery zawodowej. W każdej szkole zatrudniony jest koordynator do spraw planowania karier, a nauczyciele kariery i doradcy kariery to często osoby z grona pedagogicznego danej szkoły. Często organizowane są również spotkania doradców z rodzicami. Każdy uczeń w wieku 14-16 lat objęty jest programem tzw. edukacji osobowej i społecznej, w ramach której mieści się orientacja zawodowa. Jej wczesna forma rozpoczyna się jednak już w pierwszych klasach szkoły podstawowej, gdzie wprowadzony zostaje osobny przedmiot „Wczesna orientacja zawodowa”, a zatem w zajęciach z zakresu doradztwa zawodowego uczestniczą nawet pięciolatki (Studzińska, 2010: 25-27; Paszkowska-Rogacz, 2001: 16-19). Sytuacja poradnictwa zawodowego w Wielkiej Brytanii przedstawia się, trzeba przyznać, zadowalająco. Zgodnie z Ustawą o edukacji z roku 1997 szkoły muszą zapewnić kształcenie zawodowe uczniom w wieku 11-16 lat. Z kolei ustawa o edukacji i umiejętnościach z roku 2007 nakłada na szkoły średnie obowiązek „bezstronnego przedstawiania informacji zawodowych i świadczenia poradnictwa zawodowego” (http://www.irp-fundacja.pl, dostęp 1.05.2014). Proces ten ma za zadanie dostarczenie uczniom umiejętności potrzebnych w zażądzaniu własną karierą, czyli właściwego poszukiwania możliwości związanych z nauką i zatrudnieniem, podejmowania uzasadnionych decyzji edukacyjnych i zawodowych, wiedzy na temat możliwości realizacji własnych ambicji i skutecznego radzenia sobie z tzw. kluczowymi momentami przejściowymi. Poradnictwem zajmują się doradcy spoza szkoły. Warto też wspomnieć, iż oprócz doradztwa zawodowego w szkołach angielskich ma miejsce również wdrażanie do pracy, które obejmuje zajęcia mające na celu poszerzanie wiedzy i umiejętności przydatnych w pracy. W ramach wdrażania do pracy uczniowie nabywają wiadomości na temat pracy, praktyk zawodowych i umiejętności zawodowych. Celami nauczania związanego z pracą jest: „rozwijanie umiejętności zwiększających szanse zatrudnienia, dawanie uczniom możliwości „uczenia się w działaniu” oraz uczenia się od specjalistów, podnoszenie standardów osiągnięć, zwiększenie zaangażowania uczniów w naukę, motywacji i wiary w siebie, zwiększanie liczby młodych ludzi kontynuujących kształcenie po ukończeniu edukacji obowiązkowej, rozwijanie świadomości zawodowej oraz umiejętności korzystania z bezstronnego i rzetelnego poradnictwa i informacji, zachęcanie do aktywności obywatelskiej, rozwijanie umiejętności wykorzystywania wiedzy, rozumienia i możliwości, poprawa rozumienia ekonomii, przedsiębiorczości, finansów osobistych, struktury organizacji biznesowych i mechanizmów ich funkcjonowania, kształtowanie pozytywnego nastawienia do uczenia się przez całe życie” (http://www.irp-fundacja.pl, dostęp 1.05.2014).

IRLANDIA PÓŁNOCNA

Zgodnie z rozporządzeniem o edukacji z roku 2006 r. w Irlandii Północnej obowiązkowe jest nauczanie o życiu i pracy. Wprowadzenie tego przedmiotu do szkół odbywało się stopniowo i miało miejsce w okresie od września 2007 do czerwca 2010 r. „Celem przedmiotu jest, by wszyscy młodzi ludzie rozwinęli cechy charakteru, umiejętności, wiedzę, świadomość i postawy, które będą mocną podstawą życia i pracy zawodowej” (http://www.irp-fundacja.pl, dostęp 1.05.2014). W szkołach irlandzkich zatrudniani są na stałe doradcy zawodowi. Wymiar ich pracy nauczycielskiej wynosi trzy godziny tygodniowo. Pozostały swój czas przeznaczają oni na działania związane z poradnictwem zawodowym. Warto też dodać, iż irlandzki szkolny system doradczy jest również częściowo wspierany przez Kościół. W zajęciach z tego zakresu biorą udział uczniowie szkół średnich w wieku 12-18 lat. Obejmują one przeprowadzanie wywiadów indywidualnych z uczniami oraz grupowe zajęcia związane z orientacją i informacją zawodową (Studzińska, 2010: 34-35; Paszkowska-Rogacz, 2001: 14, 33).

LUKSEMBURG

W Luksemburgu pierwsze decyzje dotyczące przyszłości uczniowie podejmują już w wieku 12 lat. To wtedy mają możliwość skorzystania z pomocy szkolnego doradcy zawodowego, który w swych działaniach wspomagany jest też przez wychowawców klas, którzy przecież najlepiej powinni znać swoich podopiecznych (Studzińska, 2010: 33). W Danii, Norwegii i Niemczech zajęcia dotyczące planowania przyszłości zawodowej są obowiązkowe.

DANIA

I tak w Danii uczniowie w wieku 14-16 lat mają 48 lekcji rocznie przeznaczonych na orientację zawodową. Dla młodszych uczniów przewidziano zajęcia z elementami orientacji zawodowej. W prowadzeniu tych zajęć wychowawców klas wspierają doradcy zawodowi (Studzińska, 2010: 24; Paszkowska-Rogacz, 2001: 18).

NIEMCY

W Niemczech na ten cel przeznacza się od 5-7 godzin tygodniowo (w zależności od rodzaju szkoły). W każdej z placówek zatrudniany jest nauczyciel, do zadań którego należy prowadzenie zajęć z zakresu orientacji i informacji zawodowej (Studzińska, 2010: 31). Warto też dodać, iż w Danii, Niemczech i Wielkiej Brytanii programy orientacji zawodowej są dodatkowo poszerzone o praktyki zawodowe, dzięki czemu uczniowie już w wieku szkolnym zdobywają tak istotne na współczesnym rynku pracy doświadczenie zawodowe.

AUSTRIA

W Austrii uczniom oferuje się specjalne kursy prowadzone przez doradców zawodowych kształtujące dojrzałość i odpowiedzialność za planowanie dalszej kariery zawodowej.

ISLANDIA

Natomiast w Islandii zatrudnia się doradców zawodowych jedynie w szkołach średnich II stopnia, a poradnictwo zawodowe jest elementem przedmiotu nazwanego „Umiejętności życiowe”, obowiązkowego dla uczniów klas IV-X, na który przeznacza się jedną lekcję tygodniowo.

Podsumowując, według danych OECD średnie bezrobocie wśród młodych w krajach o rozwiniętym systemie doradztwa zawodowego wynosi około 9%, czyli znacznie mniej niż w Polsce. Jest to najlepszy dowód na to, iż prowadzenie zajęć z zakresu doradztwa zawodowego z prawdziwego zdarzenia opłaca się i przynosi korzyści gospodarce danego kraju. Warto zatem zainwestować w rozwój poradnictwa w polskim systemie oświaty, bo ta inwestycja z pewnością szybko się zwróci.